چالش و مزیت ارز دیجیتال
بعد از تجربه نسبتاً خوب بیت کوین در سال‌های اخیر در حوزه ارزهای مجازی، تعداد ارزهای مجازی در دنیا رو به فزونی گذاشت.
ظهور فناوری های دیجیتال، امکان واسطه گری در بازارها را به حداقل رسانده است. به عنوان مثال تا همین سال های اخیر، دفاتر تاکسی تلفنی به عنوان واسطه بین رانندگان و صاحبان تاکسی ها و متقاضیان سفر قرار داشتند، هزینه سفر را با احتساب برگشت خالی خودرو از متقاضی سفر می گرفتند و نیز با قدرتی شبیه انحصار طبیعی، کیفیت سفر مسافر را تعیین می کردند. اما به کارگیری فناوری‌های جدید و موبایلی در تاکسی های اینترنتی، سبب شد تا با احتساب تنها یک راه سفر برای رانندگان، هزینه خدمات برای متقاضیان سفر، تقریباً نصف شود. همچنین قدرت‌های انحصاری که گاهی خود را در خدمات ناقص، برخورد نامناسب و …. نشان می داد، به دلیل نیاز رانندگان به ماندن در دریایی از خدمات آنلاین توسط بسیاری از رانندگان دیگر، حذف شد و مشتری مداری نمود جدیدی پیدا کرد.
نمونه این موضوع یعنی حذف واسطه ها به مدد فناوری های دیجیتال را می توان در موارد دیگر نیز به وضوح مشاهده کرد. به عنوان مثال، شکل گیری فروشگاه های اینترنتی این امکان را داد که مشتریان به جای این که حضوری به خیابان بیایند و با هزینه زیاد، کالای مد نظر خود را انتخاب کنند، به دنیای مجازی بروند و کالای خود را با سازوکارهای شفاف در این عرصه انتخاب کنند، سفارش دهند و حتی با سازو کارهای نظارتی، از حقوق خود دفاع کنند.
برای فروشنده ها هم خیلی خوب شد. به جای این که برای دیده شدن در خیابان ها، انواع هزینه های عوارض را به نقش دلالی شهرداری ها بدهند، صرفاً با یک انبار در نقطه ای که الزاماً قیمت ساختمان و زمین در آن بالا نبود، توانستند کالاهای خود را نگهداری کنند و با سیستم های حمل و نقل پیک، کالای خریداری شده اینترنتی را به دست متقاضیان برسانند. امروزه این کاهش هزینه های اضافی، عملاً دیگر صاحبان فروشگاه های سنتی را که قلک وار در حاشیه خیابان ها صف کشیده اند، به چالش کشیده و تمرکز این فروشگاه ها را بر افزایش سرعت و دقت و کیفیت ارائه خدمات بازرگانی قرار داده است.
فناوری ها علیه واسطه های پولی
پول و نهادهای مرتبط با آن یعنی بانک های مرکزی و بانک ها، جایی است که به تازگی مورد هجوم فناوری های نوین قرار گرفته است. این جا همان جایی است که بانک ها به واسطه قدرتی که مشروعیت آن از سوی نهادهای حاکمیتی به دست می آید، به واسطه گری مالی مشغول اند.
در سطحی بالاتر، بانک های مرکزی قراردارند که با استفاده از «حق آقایی» یا «سینوراژ»، اقدام به چاپ پول، می کنند. از سوی دیگر ارتباطات در نظام مالی بین الملل نیز موضوعی است که با استفاده از واسطه های تعریف شده توسط اقتصادهای بزرگ تعریف شده است و این اقتصادها به مدد این ابزارهای واسطه ای، نبض نظام معاملات بین المللی را در اختیار گرفته اند. به طوری که نمونه آن را می توان در قالب تحریم های مالی ایران از طریق پیام رسان مالی بین المللی (سوئیفت) دید.
با این اوصاف، چند سالی می شود که تلاش ها برای حذف واسطه ها در سازو کارهای پولی اقتصادی گسترش یافته است. از جمله تحولاتی که چند سالی است در این زمینه رخ داده، پدیده نوظهوری به نام رمزینه ارزهاست. بیت کوین نمونه ای مشهور از رمزارزها به شمار می رود.
رمزینه ارزها که مبتنی بر فضای دیجیتال هستند، به طور خیلی خلاصه، یک سیستم خصوصی و پول خصوصی برای تسهیل مبادلات بین افراد را تشکیل می دهند، بدون آن که نیازی به حضور نهاد مرکزی و واسط باشد. تصور کنید روزی خود شما یک پول اختراع کنید و بین افرادی که به شما اعتماد دارند و با شما رابطه دارند، به اشتراک بگذارید. این سیستم قادر خواهد بود روابط و تبادلات مالی بین شما و بقیه را شکل بدهد. این، یک مثال مینیاتوری از پدیده رمز ارزهاست که صد البته در مقیاس های بزرگ معنا پیدا می کند.
با وجود اینکه این روزها بهره‌گیری از بلاک چین زمینه ساز تحولات شگرف در نظام پولی کشورها معرفی می شود اما چالش های متعدد این فناوری نظارت بانک‌های مرکزی بر آن را الزامی می‌کند.
به گزارش پارسیان ارز و به نقل از خبرگزاری تسنیم، سرعت پیشرفت فناوری به‌ویژه در حوزه فناوری‌های مالی (فین تک) در دهه‌های اخیر به تغییر شئون مختلف زندگی مردم و همچنین دولتها منجر شده و تحولات شگرفی در نظام پولی کشورها ایجاد کرده است. یکی از این فناوری‌های نوین، ارزهای مبتنی بر فناوری زنجیره بلوکی (بلاک چین) است که تحت عنوان رمز ارزها شناخته می‌شوند.
مهم‌ترین دلایل فراگیر شدن رمز ارزها، مزیت‌های منحصربه‌فردی است که در اختیار استفاده‌کنندگان قرار می‌دهند؛ البته در کنار مزیت‌های مطرح‌شده، این نوع ارز خطراتی نیز در بردارد که باعث شده دولتها در قبال آن مواضع متناقضی بگیرند. ازجمله این خطرات می‌توان به خطر پول‌شویی، استفاده در عملیات تروریستی، حباب‌های سفته بازانه و فرارهای مالیاتی اشاره کرد که همه این‌ها به دلیل ماهیت رمزنگاری‌شده این ارزها است. پول مجازی غیرمتمرکز، به معنای انتشار و کنترل پول فارغ از کنترل و مدیریت نهاد ناظر مرکزی بوده و تمام فرآیندهای آن ازجمله انتشار و تأیید تراکنش‌ها به‌جای اینکه توسط نهاد مرکزی انجام گیرد از طریق تمامی افراد با سازوکار علوم ریاضی و معادلات پیچیده ریاضی انجام می‌شود.
بهره‌گیری از الگوریتم‌های ریاضی و رمزگذاری برای صحت معاملات ارزهای دیجیتال منجر به این شد که هیچ کاربری نتواند در شبکه تغییر ایجاد کند، درصورتی‌که این امر در تمام مواقع واقعیت ندارد. در این فناوری نوین افراد برای ارسال وجوه باید از یک رمز خصوصی و یک رمز عمومی استفاده کنند. در ادامه با بررسی مزایا و چالش های فناوری بلاک چین و بزرگ‌ترین دستاورد آن، یعنی رمز ارزها می‌پردازیم.
مزایای شبکه‌های بلاک چینی و رمز ارزها
مزایای فراوان فناوری برای بلاک چین و بزرگ‌ترین محصول آن رمز ارزها را می‌توان آزادی در پرداخت و دسترسی بین‌المللی، هزینه عملیاتی پایین، سرعت‌بالا در انتقالات بین‌المللی و فرامرزی و عدم وابستگی به سیاستهای دولتها دانست. استفاده از رمز ارز در شرایط تحریمی ایران به دلیل غیرقابل‌شناسایی بودن فرستنده و گیرنده در این سیستم، ناتوانی دولتها در مصادره و بلوکه کردن ارز رمزها، امکان رهگیری و شفافیت و قراردادهای هوشمند نیز از سایر مزایای این فناوری هستند.
همچنین با توجه به مزیت‌های این فناوری، بهره‌گیری از آن در کشور منجر به کاهش قدرت تحریم دلاری آمریکا علیه اقتصاد ایران، امکان ایجاد رمز ارزهای منطقه‌ای و تسهیل در پیمان‌های پولی دو و چندجانبه، تسهیل در جهانی‌شدن کسب‌وکارهای داخلی و بهبود صادرات غیرنفتی، عدم امکان جعل رمز ارزها و امکان افزایش سرمایه‌گذاری خارجی در کشور است.
چالش‌ها و ریسک‌ها
مهم‌ترین بحث در فرآیند سیاست‌گذاری یک پدیده ی نوظهور، شناخت چالشهای ناشی از آن است؛ لذا قانون‌گذار و سیاست‌گذار باید تسلط جامعی بر تمامی ابعاد چالشی رمز ارز داشته باشد. نوسانات قیمتی و عدم ثبات، فقدان قوانین و مقررات مشخص، تهدید اقتصاد واقعی، مشخص نبودن هویت فرستنده و گیرنده، تضعیف بانک مرکزی و نهادهای واسط، امکان فرار مالیاتی، پول‌شویی و گسترش بخش غیررسمی اقتصاد، بروز مشکلات امنیتی، مشکل وراثت، تنوع در ماهیت رمز ارزهای مختلف، برگشت‌ناپذیری وجه، تأمین مالی گروه‌های تروریستی و معاند سیاسی، زمان بالای تأیید تراکنش برای مبادلات داخلی، صرف بالای انرژی، چندوجهی بودن رمز ارزها و چالش تنظیم گری قوانین از چالشهای بهره‌گیری از رمز ارزها است.
افزایش فعالیت‌های مجرمانه با بهره‌گیری از رمز ارزها
پول مجازی برعکس پول‌های سنتی از قوانین و مقررات شفاف برخوردار نبوده و این می‌تواند به یک چالش جدی برای هر دولتی تبدیل شود؛ زیرا راه را برای انجام کارهای مجرمانه و پول‌شویی باز می‌کند. ارزهای دیجیتال به دلیل ماهیت رمزنگاری‌شده آن، هویت واقعی فرستنده و گیرنده در آن ناشناخته می‌ماند و این امکان را برای متخلفان فراهم می‌کند تا پول غیر مشروع را از طریق فرآیند پول‌شویی وارد سیستم مالی کشورها کنند.
هک و سرقت گسترده رمز ارزها
همچنین، استقبال بی‌نظیر کاربران جهانی از رمز ارزها فرصت خوبی را برای هکرها و مجرمان سایبری فراهم آورده است تا بتوانند با هک حساب‌های کاربری آن‌ها و نفوذ به پلتفرم صرافی‌هایارزهای دیجیتال، از طریق حملات سایبری گسترده مبالغ هنگفتی را به سرقت ببرند که هک گسترده 5 صرافی Mt. Gox ژاپن، بیت فلور، پولونیکس، بیت استمپ و بیت فینکس در تاریخ ارزها رمزنگاری‌شده که منجر به تعطیلی این مراکز شد؛ بیانگر این امر است. علاوه بر آن؛ معاملات ارزهای دیجیتال به‌صورت روزانه نیز هک می‌شوند که گاهی باعث از دست رفتن همه‌چیز می‌شوند.
رمز ارزها خطری جدی برای سیستم‌های مالی و پولی هر کشور
بزرگ‌ترین خطری که رواج پول‌های مجازی برای دولتها دارد؛ کمرنگ شدن نقش نهادهای ناظر و بانک مرکزی در تراکنش‌های کشور است که این مسئله می‌تواند یک خطر بسیار جدی برای سیستم پولی و مالی هر کشوری باشد؛ زیرا در این صورت جایی برای اعمال سیاستهای پولی نمی‌ماند و هیچ نظارتی بر تراکنش‌های مالی وجود نخواهد داشت. سیاستهای پولی هر کشور متضمن ثبات اقتصادی و ابزار کنترل کننده پارامترهای کلان اقتصاد از جمله تورم، بیکاری، پایه پولی، ضریب فزاینده و سرعت گردش پول می باشد که تنها با در اختیار داشتن اطلاعات کافی از بازارهای مالی امکان پذیر خواهد بود و افزایش حجم مبادلات غیر رسمی و خارج از دید ناظر همانند مؤسسات مالی غیرمجاز و بازار غیر متشکل پولی مستقیماً منجر به کاهش ارزش پول کشور خواهد شد.
علاوه بر این، در نظام پولی رمز ارزها، دسترسی به‌حساب شخص صرفاً با داشتن آدرس کیف پول و رمز عبور امکان‌پذیر است و درصورتی‌که این اطلاعات تنها در اختیار متوفی باشد، هیچ سازوکاری برای دستیابی ورثه به ارث خود وجود نخواهد داشت. در سیستم کنونی بانک محور، اگر مبلغی به‌طور اشتباه واریز شود، بانک با وکالتی که از سوی سپرده‌گذار دارد، می‌تواند وجه را به‌راحتی بازگرداند اما در رمز ارز چون هیچ نهاد مرکزی و واسطی وجود ندارد و همچنین هویت دارندگان کیف پول مشخص نیست چنانچه وجهی به‌طور اشتباه به یک کیف پول دیگر واریز شود به‌هیچ‌عنوان قابل‌شناسایی و بازگشت نیست.
انتقال وجه در رمز ارزها غیرقابل تشخیص است و امکان رهگیری ندارد
به دلیل سازوکار پنهان تراکنش‌های رمز ارز، گروه‌های تروریستی و معاند می‌توانند برای مقاصد خویش به‌راحتی از منابع داخلی و خارجی از طریق رمز ارز به تأمین مالی اقدام کرده و دستگاه‌های اطلاعاتی توانایی شناسایی آن را ندارند.
شکنندگی بالای قیمت رمز ارزها ودستکاری در بازار
با توجه به عمق کم بازار رمز ارزها و افزایش آگاهی و اقبال متقاضیان جدید، قیمت رمز ارزها بسیار حساس به اخبار بوده و هر خبر مثبت و یا منفی می‌تواند بر قیمت این ارزها تأثیرگذار باشد؛ در چنین فضایی رفتار توده‌وار بسیار قابل‌مشاهده بوده و می‌تواند باعث شکل‌گیری حباب‌هایی در دوره‌های زمانی مختلف شود. علاوه بر این دارندگان عمده رمز ارزها که به نهنگ ها معروفند به جهت کسب سود با دامپینگ و دست‌کاری کردن در این بازارها عده زیادی که فروش و خرید بیت کوین یا ترید میکنند را به زیان می کشانند و باعث تلاطم و شکنندگی بالا در قیمت این رمز ارزها می شوند.
تمام این عوامل بیانگر این است که بهره‌گیری از شبکه‌های بلاک چینی و رمز ارزها در اقتصاد، به ویژه کشوری مانند ایران که از لحاظ سایر پارامترهای اقتصادی و سیاسی تحت فشار قرار دارد، باید بااحتیاط بیشتری دنبال شود؛ زیرا تاکنون در تعریف‌های این فناوری بیشتر صحبت‌ها در خصوص مزیت‌ها بوده و از چالشهای اقتصادی آن کمتر سخن رفته است و همچنین به دلیل نو بودن این فناوری ممکن است بسیاری از این چالش ها هنوز ناشناخته مانده باشد و بهره گیری از این فناوری بدون نظارت نهادهای ناظر از جمله بانک مرکزی، وزارت اطلاعات و سازمان بورس و اوراق بهادار، صدمات جبران ناپذیری به پیکره اقتصاد وارد کند.
- ۹۸/۱۰/۰۲